- Tác giả,Kiki Streitberger
- Vai trò,BBC Travel
- 9 tháng 11 2022
Ngỡ là sẽ không tìm thấy gì ngoài một đống đá lớn, tôi đi theo các biển báo ra khỏi đường xe chạy đến một bãi đậu xe nhỏ, và nó ở đó, vươn lên từ khung cảnh bằng phẳng, xanh tươi với đầy những bông hoa nhỏ màu trắng, với vài con lừa rải rác xung quanh: Nuraghe Losa.
Nhìn từ xa, nó giống như lâu đài cát lớn với phần chóp vỡ ra, nhưng khi tôi đi về phía nó, tôi bắt đầu nhận ra kích thước khổng lồ của công trình trước mặt.
Biểu tượng của Sardinia
Nuraghi là những tháp đá hình nón khổng lồ nằm rải rác giữa khung cảnh đảo Sardinia của Ý.
Được xây dựng từ năm 1600 đến năm 1200 trước Công nguyên, những pháo đài bí ẩn Thời Đồ Đồng này được xây nên bằng cách cẩn thận chất những phiến đá lớn cắt giũa thô, mỗi phiến nặng vài tấn, chồng lên nhau trong cấu trúc được cắt gọt.
Ngày nay, hơn 7.000 nuraghi vẫn có thể được nhìn thấy trên khắp hòn đảo lớn thứ hai của Địa Trung Hải.
Từ lòng chảo bằng phẳng của đồng bằng Campidano phía nam Sardinia đến những đỉnh đồi gồ ghề và thung lũng rải đầy sỏi granite ở vùng Gallura phía bắc, những công trình cự thạch này sừng sững trên các tuyến đường giao thương cổ xưa, các điểm vượt sông và các địa điểm linh thiêng. Các tòa nhà hình tổ ong có thể nhận ra ngay lập tức này không có ở bất kỳ nơi nào khác trên thế giới, và do đó chúng đã trở thành biểu tượng của Sardinia.
Tuy nhiên, vẫn chưa rõ làm thế nào hay tại sao người Sardinia Thời Đồ Đồng của nền văn minh Nuragic đã xây những tháp đồ sộ này.
Có những thuyết được nêu ra về công dụng của chúng, từ để làm công sự và chỗ ở đến trữ thực phẩm, nơi thờ phượng hay thậm chí là đài thiên văn. Nhiều khả năng là chúng được dùng cho một số mục đích này trong suốt lịch sử tồn tại của chúng, vì các tháp này vẫn giữ vai trò trung tâm trong cuộc sống Nuragic trong nhiều thế kỷ.
Năm 1953, nhà khảo cổ học nổi tiếng nhất của Sardinia, Giovanni Lilliu, viết trên tạp chí Le vie d’Italia của Ý: “Nuraghi đối với Sardinia gần giống như kim tự tháp đối với Ai Cập và Đấu trường La Mã đối với Rome: bằng chứng không chỉ của nền văn minh hưng thịnh và năng động trong lịch sử mà còn của khái niệm tâm linh để tạo ra biểu hiện bề ngoài của nó là sự hoành tráng và trường tồn.”
Lilliu nổi tiếng nhất trong việc khai quật khu định cư Nuragic tinh vi nhất trên đảo: khu Su Nuraxi được UNESCO công nhận, bao gồm một tháp đá trung tâm kiên cố được bao quanh bởi cấu trúc tổ ong của những túp lều đá tròn, lồng vào nhau tràn xuống sườn đồi.
Ngoài Su Nuraxi, hai trong số những nuraghi quan trọng nhất ở Sardinia là Nuraghe Arrubiu – pháo đài năm thùy đồ sộ có tháp trung tâm dài 30 mét là một trong những cấu trúc cao nhất ở châu Âu thời Đồ Đồng – và Losa, gồm một tháp canh trung tâm được bao quanh bởi ba tòa tháp nhỏ hơn được một bức tường bao bọc.
Ngày nay, công trình này cao 13 mét, nhưng vào thời hoàng kim, các chuyên gia ước tính nó cao gần gấp đôi.
Tác phẩm điêu khắc đồng
Bước vào Losa qua khoảng trống hẹp trên bức tường đá phủ đầy địa y, tôi tìm thấy những lối đi tối tăm, được dựng nên bằng những tảng đá lớn hình, tròn, dẫn theo các hướng khác nhau; và phía trên tôi, là trần 3.300 năm tuổi giống như hình nón quả thông ngược.
Trước sự ngạc nhiên và sửng sốt vô cùng của tôi, một cầu thang xoắn ốc ẩn trong bức tường trong dẫn lên mái. Mặc dù bị mòn thành dốc đá ở một số nơi, cầu thang vẫn hoạt động hoàn hảo đến mức tôi đã đi lên đi xuống nhiều lần, tưởng tượng ra những người đã lê bước lên những bậc thang này trước tôi.
Đỉnh tháp đem đến một điểm cao hoàn hảo mà từ đó người Nuragic có thể nhìn ra quang cảnh rừng cây vốn vào lúc đó còn hoang sơ để canh chừng các mối đe dọa tiềm ẩn.
Có lẽ họ cũng phát hiện ra các nuraghi khác ở đằng xa, khiến các sử gia tin rằng các cấu trúc này không chỉ là biểu tượng cho quyền lực và của cải, mà còn là chuỗi liên lạc trên khắp đảo – ‘hơi giống Internet’, Manuela Laconi từ Paleotur, tổ chức quản lý Nuraghe Losa, cho biết.
Kể từ năm 2002, Laconi đã tham gia vào công tác bảo tồn Losa, và bà vẫn say mê với nơi này và những bí mật của nó. “Tôi cảm thấy rất tự hào được làm việc ở đây,” bà nói. “Công trình kiểu này rất quan trọng đối với người Nuragic, và nó vẫn rất quan trọng đối với hòn đảo chúng tôi. Đó là văn hóa của chúng tôi, truyền thống của chúng tôi.”
Nhưng những người thợ xây và thợ thủ công lành nghề đã cư trú ở Sardinia vào thời điểm đế chế Ai Cập đang ở đỉnh cao này là ai?
Người Nuragic được đặt tên theo kỳ công kỹ thuật dễ nhận biết nhất của nền văn minh của họ. Vì họ không để lại bất kỳ tài liệu bằng chữ viết nào, những gì chúng ta biết về cuộc sống của họ là bức tranh ghép hình không hoàn chỉnh được ghép lại với nhau bằng các công trình, công cụ và dụng cụ bếp được tìm thấy ở nơi ở của họ và quan trọng nhất là qua các tác phẩm điêu khắc nhỏ bằng đồng và tinh tế của họ (bronzetti).
Bảo tàng Anh ở London có vài tác phẩm như vậy, nhưng bộ sưu tập hoàn chỉnh nhất được trưng bày tại Bảo tàng Khảo cổ Quốc gia ở Cagliari, thủ phủ Sardinia.
Ở đó, bạn có thể gặp trực diện một tù trưởng Sardinia cổ đại mặc áo choàng dài với một con dao găm nghi lễ buộc vào ngực. Các nhân vật nữ mặc áo dài quá gối và áo thụng thẳng với mũ cao, rộng vành được cho là nữ tu sĩ, trong khi những người khác ôm binh lính và em bé dường như là người chăm sóc.
Nhiều tượng nhỏ mang quà là thức ăn. Một tượng đeo trên vai một con dê nhỏ và một tượng khác dường như đưa ra đĩa bánh rán thời đồ đồng. “Chúng đại diện cho tất cả các khía cạnh khác nhau của xã hội Nuragic,” Nicola Pinna ở Bảo tàng Khảo cổ Quốc gia ở Cagliari nói.
Tuy nhiên, đại đa số bronzetti là chiến binh, khiến các học giả nghĩ rằng người Nuragic là xã hội kiểu chiến tranh được tổ chức thành các binh đoàn quân sự. Binh lính và cung thủ cầm kiếm và gậy được khắc họa đội mũ có lông hay có sừng và cổ áo kim loại cao. Nhiều tượng mang khiên tròn, và một số được bảo vệ bằng áo giáp và mặt nạ tinh vi để khiến đối thủ sợ hãi. “Đó là nền văn minh quân sự… nơi các gia tộc chiến đấu với nhau,” Pinna nói.
Bronzetti có trên khắp Sardinia – trong tháp, lăng mộ và đền thờ. Nhưng số lượng nuraghi cao bất thường đã được khai quật ở gần 70 giếng thiêng mà người Nuragic đã xây trên khắp đảo, khiến các chuyên gia tin rằng chúng là những lễ vật hiến tế cho các vị thần.
Giếng thiêng
Như Lilliu chỉ ra trong nhiều ấn phẩm của ông, thực hành tôn giáo Nuragic có liên quan đến tục thờ cúng nước.
Giếng thiêng được bảo tồn tốt nhất là Thánh địa Santa Cristina, nằm ở làng Paulilatino, ở miền trung phía tây đảo. “Sự hoàn hảo và kích thước của nó là những đặc điểm quan trọng nhất,” Sandra Passiu, vốn đã tham gia việc bảo trì địa điểm này trong 20 năm qua, cho biết.
Trên cao nguyên được bao quanh bởi những cây ô liu, một cầu thang tam giác được xây từ các khối bazan được cắt gọt hoàn hảo đến mức nó dường như chỉ mới được làm hôm qua dẫn xuống giếng thiêng bên trong khoang hình vòm dưới lòng đất. Đền giếng được thiết kế để thẳng hàng hoàn hảo với các điểm phân, và mỗi năm vào tháng Ba và tháng Chín, mặt trời chiếu sáng nước dưới đáy giếng.
“Khi xảy ra điểm phân, khi mặt trời hoàn toàn thẳng hàng với đền, có năng lượng rất mạnh, sự tích cực, một hình thức an lạc,” Passiu nói. “Phi thường hơn nữa, cứ sau 18 năm rưỡi, khi Mặt Trăng ở điểm cao nhất trên bầu trời, ánh sáng của nó chiếu qua lỗ nhỏ ở giữa mái vòm phía trên giếng để phản chiếu lên mặt nước bên dưới. Lần xảy ra kế tiếp là vào tháng 6 năm 2024.”
Trong những năm gần đây, sự gia tăng nghiên cứu khảo cổ học đang cho ta biết nhiều điều hơn về nền văn minh này. Đầu năm nay, hãng thông tấn hàng đầu của Ý, ANSA, đưa tin rằng hai bức tượng sa thạch đã được khai quật tại nghĩa trang nổi tiếng nhất của Sardinia, Mont’e Prama.
Các tác phẩm điêu khắc 3.000 năm tuổi cao từ 2 đến 2,5 mét là hai thành viên mới nhất của đội quân hùng hậu các cung thủ, chiến binh và võ sĩ được cho là đã bảo vệ nghĩa trang Nuragic.
Nguồn gốc và mục đích chính xác của những tác phẩm điêu khắc này vẫn còn bí ẩn, nhưng chúng đã trở thành gương mặt đại diện cho quá khứ Nuragic của Sardinia kể từ khi hai nông dân vô tình phát hiện ra nghĩa trang vào năm 1974.
Các nhà khảo cổ, sử gia và chính trị gia rất hào hứng với những phát hiện mới nhất này và hy vọng rằng sẽ có nhiều tiền hơn dành cho khai quật khảo cổ trong những năm tới, để làm sáng tỏ hơn về nguồn gốc cổ xưa của Sardinia.
Đối với người Sardinia, hàng ngàn nuraghi và những dấu vết khác của nền văn minh của họ không chỉ là những lời nhắc về quá khứ, mà còn là phần phổ biến của hiện tại.
Theo nhiều cách, chúng là biểu hiện vật lý của cốt cách Sardinia.
“Tôi không phải người Ý, tôi là người Sardinia,” Laconi nói, một cảm giác được nhiều người dân trên đảo chia sẻ. “Sardinia không phải là Ý.”
Các truyền thống liên quan đến tập quán Nuragic vẫn sống trên những chiếc mặt nạ sừng được đeo tại các lễ hội và trong âm thanh giống như kèn túi của launeddas, cây sáo ba lớp trên tay của một tác phẩm điêu khắc Nuragic bằng đồng.
Mặt trời cao trên bầu trời xanh, tôi bỏ lại Nuraghe Losa phía sau và đi bộ trở lại qua đồng hoa, biết rằng vẫn còn cả một ngôi làng đang chờ được khai quật dưới chân tôi.
