- Tác giả,Wei Wang
- Vai trò,BBC Tiếng Trung
- 5 tháng 6 2023
Hồi giữa tháng Năm, diễn viên hài độc thoại Lý Hạo Thạch, được biết với nghệ danh là House, đã có một trò đùa về những con chó được nhận nuôi của mình.
Đứng trên sâu khấu trước rất đông khán giả ở Bắc Kinh, Lý nói những con chó của anh ta “đã chiến đấu, để chui rèn cách hành xử gương mẫu” – đây là một cụm từ mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hay dùng khi nói về quân đội.
Màn trình diễn này đã tạo một tràng cười ở khán giả, một trong số họ bình luận trên Weibo, một phiên bản Twitter của Trung Quốc, rằng người này cảm thấy không thoải mái vì phần diễn hài đã xúc phạm “quân đội nhân dân”. Truyền thông trong nước và giới chức nhanh chóng lên án phần trình diễn này, xem đây là “một sự xúc phạm nghiêm trọng” đến quân đội Trung Quốc. Diễn viên Lý bị bắt giữ và công ty của anh ta, Xiaoguo, một trong những tập đoàn hài độc thoại thành công nhất tại Trung Quốc bị phạt gần 15 triệu nhân dân tệ, tương đương 2,1 triệu USD.
Vụ việc này là một đòn giáng nặng nề đến lĩnh vực hài kịch độc thoại sôi động và ngày càng nở rộ tại Trung Quốc. Thậm chí trong bối cảnh không gian dành cho sự công khai biểu đạt bị thu hẹp dưới chế độ ngày càng thắt chặt kiểm duyệt của ông Tập, hài kịch độc thoại vẫn phát triển, cho phép những người trẻ có cái nhìn nhẹ nhàng về niềm vui lẫn sự nản chí. Liệu chút ít tự do này lại đang bị lâm nguy?
BBC đã liên hệ với 13 diễn viên hài và hai nhà quản lý để xem việc ông Lý bị bắt giữ có ảnh hưởng gì đến ngành công nghiệp này. Tuy nhiên không ai muốn trả lời phỏng vấn.
Sự kiện ‘Open mic’
Là sản phẩm tương đối mới được du nhập từ Phương Tây, hài kịch độc thoại những năm gần đây đã trở thành hình thức giải trí phổ biến trong giới trẻ Trung Quốc.
Các sự kiện Open mic đã nở rộ tại các thành phố trên khắp cả nước, thu hút các diễn viên hài và khán giả quan tâm, giá vé thấp nhất chưa đến 5 nhân dân tệ (0,70 USD). Có khoảng 18.500 buổi biểu diễn trực tiếp vào năm 2021, mang đến doanh thu gần 400 triệu nhân dân tệ, khoảng hơn 56 triệu USD, theo một báo cáo từ Hiệp hội Nghệ thuật Biểu diễn của Trung Quốc.
Số show diễn chỉ tăng trong năm 2022 khi các lệnh phong tỏa nghiêm ngặt được ban bố trên khắp Trung Quốc.
“Hài độc thoại như một loại thuốc gây mê. Nó không thể thay thế được,” *Iris, một nhà thiết kế nội thất 30 tuổi ở Thượng Hải cho biết. Là một người hâm mộ lâu năm, cô cho biết hài độc thoại là mạch sống cho bản thân trong khoảng thời gian phong tỏa khắc nghiệt kéo dài 65 ngày ở Thượng Hải hồi năm ngoái, mang đến cho bản thân cô sự an ủi và cảm giác kết nối. Thành phố này đã thu hút truyền thông vì các lệnh hạn chế trên diện rộng và hà khắc, khiến xảy ra nạn thiếu hụt thực phẩm và công chúng giận dữ.
“Mọi người muốn nói về cảm giác của mình trong suốt thời gian phong tỏa. Điều này đã tạo nên chất liệu tuyệt vời, nhưng mọi người đều biết là họ không thể nói về chuyện đó,” cô ấy cho biết.
Và thế mà cũng có những trò tấu hài. Cô ấy nhớ lại một trò đùa nhẹ nhàng về nhận các “hộp rau quả mù lòa”. Sự ám chỉ rõ ràng là đến cơn sốt tại Trung Quốc liên quan đến món đồ chơi được đóng gói bí ẩn, vì vậy mới có cụm từ những chiếc hộp mù lòa.
Thế nhưng đó cũng là lời chỉ trích về chuyện cư dân tại Thượng Hải chỉ có thể ăn rau do cộng đồng gửi đến bởi vì không ai được phép rời khỏi nhà, hay thậm chí đi mua rau quả.
Những chủ đề tối kỵ
Thế nhưng những thành công đã buộc ngành công nghiệp hài kịch chịu nhiều tầng lớp kiểm duyệt trong thời gian trước vụ diễn viên Lý bị bắt giữ.
Trong một bài đăng trên Weibo, một tác giả viết kịch bản cho các show hài kịch nói một công ty đã tiếp cận cô ấy hồi năm ngoái, gửi cho cô một danh sách dài các chủ đề thuộc diện tối kỵ.
Chủ đề này bao gồm những lãnh đạo cấp cao trong Đảng Cộng sản Trung Quốc, giới chức, câu chuyện ngoại tình, quan hệ đồng giới, đánh bạc, nghèo nàn và đại dịch. Cũng có một loạt các cuộc họp để thảo luận về tác động tiềm tàng từ các phần diễn hài, như chúng nhạy cảm như thế nào? Ai có thể bị xúc phạm? Các kịch bản sau đó được gửi đến các phòng ban liên quan, nhưng giới chức sẽ không nói nhiều, hoặc thậm chí đưa ra lời đề nghị rõ ràng.
“Ngành công nghiệp này cần 80% năng lượng để tạo nội dung, và sau đó 500% thời gian và công sức để đương đầu với vấn đề kiểm duyệt. Đây là một sự lãng phí tài nguyên vô cùng lớn, và lãng phí cả tuổi trẻ nữa,” một diễn viên hài viết.
Điều này không ngăn cản được các diễn viên hài “chơi bóng chạm cạnh bàn”, một cụm từ trong Tiếng Trung nghĩa là các cuộc thảo luận nhạy cảm để tránh bị kiểm duyệt. Những thảo luận này đã có thể tồn tại, châm biếm về nhiều thách thức của Trung Quốc, như bình đẳng giới và thất nghiệp trong giới trẻ, cũng như các biện pháp chống Covid gây tranh cãi. Những trò hài, thường trở thành các chủ đề xu hướng trên Weibo, đã làm nổ ra các cuộc hội thoại.
“Anh ấy trong rất bình thường nhưng làm sao mà lại có thể tự tin như vậy?” nữ diễn viên hài Dương Lạp nói về sự tự tin của nam giới trong một vở diễn hồi năm 2020, vô tình tạo nên một cụm từ hiện nay đang trở nên phổ biến đó là “nhưng người đàn ông bình thường nhưng tự tin”.
Các quan niệm truyền thống, như áp lực xã hội kết hôn, đã là một mục tiêu dễ dàng. “Một số người xung quanh chúng ta đặc biệt gây phiền toái. Sau khi họ kết hôn, họ hối thúc người khác kết hôn. Hôn nhân là một định chế bí ẩn. Khi bạn bước vào, bạn phải tuyển thêm thành viên, giống như một cơ chế kim tự tháp vậy,” cặp đôi diễn viên hài Dương Nghệ và Dương Duyệt, cũng là chị em song sinh nói trong phần trình diễn.
Thế nhưng một số chủ đề vẫn nằm ngoài lằn ranh cho phép. Khi Trì Tử nói về chính sách zero-Covid của ông Tập và sự kiểm duyệt của Đảng Cộng sản Trung Quốc trong chuyến lưu diễn ở Mỹ của diễn viên này hồi tháng Hai, các tài khoản mạng xã hội của người này đã nhanh chóng bị gỡ bỏ.
Nỗi sợ hãi về đàn áp đã khiến các diễn viên hài Trung Quốc trở nên thận trọng, một số người cho biết sự thận trọng đó đã giảm nhẹ khả năng diễn hài của họ.
“Họ đang nói về những vấn đề không còn thật sự quan trọng nữa. Bất kỳ vấn đề nào liên quan đến chính phủ hoặc Đảng Cộng sản Trung Quốc thì sẽ đều bị thách thức,” *Lan D, một nhân viên kỹ thuật 25 tuổi người Trung Quốc đang sống tại Ireland nói.
Khi Lan D trở về nhà hồi đầu năm nay, lần đầu tiên trong ba năm kể từ khi đại dịch bùng phát, cô ấy muốn xem một buổi biểu diễn live do công ty Xiaguo tổ chức ở Thượng Hải. Nhưng cô ấy thất vọng khi chúng đều bị hủy: “Chúng giống như ‘snack’ chính trị. Tôi không thể bỏ không xem được.”
Nhưng liệu những vở diễn mà cô ấy yêu thích có thể vượt qua khó khăn?” Sẽ có một tác động gây lạnh sống lưng,” Tiến sĩ Sinh Châu, một nhà nghiên cứu về truyền thông và văn hóa đại chúng từ Đại học Hong Kong Baptist nói. “Rõ ràng điều này sẽ tăng cường tính tự kiểm duyệt bên trong ngành công nghiệp này.’
Những người trẻ như Iris thì ít lạc quan hơn. Đôi khi cô ấy sợ sẽ không có tương lai nào cho ngành hài độc thoại của Trung Quốc.
Nhưng cô ấy cũng hy vọng là mình đã sai. “Tôi muốn nghe người dân Trung Quốc chỉ trích mạnh mẽ Trung Quốc,” Iris nói, và cho rằng những sự thỏa hiệp là cần thiết để ngành công nghiệp này tồn tại.
“Điều này sẽ dễ hiểu hơn khi House [Lý] tấu hài về quân đội Nhân dân Trung Hoa trong ba giờ. Nhưng đó chỉ về mặt từ ngữ.”
Nhìn lại, cô ấy tin rằng trò đùa của Lý không đáng bị gặp vấn đề như vậy, không chỉ cho anh ấy mà còn cho cả ngành công nghiệp này. Cô ấy nói không bao giờ nghe đến khẩu hiệu trong quân đội cho đến khi diễn viên Lý biểu diễn, và chỉ nhận ra khẩu hiệu này nhạy cảm về mặt chính trị khi một người bạn cũng là đảng viên nói với cô ấy như vậy.
“[Hài kịch độc thoại] giống như nhảy nhót với xiềng xích trong chân. Nhưng miễn là thậm chí có một cơ hội dù ít nhất để thể hiện chính mình, họ cũng sẵn lòng lên tiếng. Điều này thật cảm động.”
