Olympic và Paralympic Paris 2024 đang đến gần, các ban biên tập Đài phát thanh Quốc tế Pháp (RFI), tiếng Pháp và các ngôn ngữ khác, cùng nhìn lại 10 kỳ Thế Vận Hội mùa hè ghi dấu ấn lịch sử bởi bối cảnh chính trị đặc biệt căng thẳng, từ Thế Vận Hội Helsinki 1952 qua Melburn 1956, Mehico 1968, Munich 1972, Montréal 1976; Matxcova 1980, Los Angeles 1984, Barcelona 1992, Bắc Kinh 2008 và Rio 2016 qua đến Paris 2024.
Đăng ngày: 21/06/2023
Thế Vận Hội mùa hè là sự kiện duy nhất tập hợp các nước và vùng lãnh thổ đông hơn cả số thành viên Liên Hiệp Quốc. Cứ bốn năm một lần, mọi quốc gia lại có dịp tụ hội về một cuộc so tài, giống như một sân khấu địa chính trị mà ở đó mỗi thành viên đều cố gắng ghi dấu ấn của mình trên bản đồ thế giới. Như đã được lặp lại nhiều lần từ khi ra đời phong trào Olympic hiện đại, đánh dấu bằng Thế Vận Hội mùa hè 1896, cuộc thi đấu thể thao lớn của thế giới diễn ra tại Paris vào năm 2024 cũng sẽ mang đậm dấu ấn chính trị, trong bối cảnh địa chính trị nổi bật bởi cuộc chiến tranh tại Ukraina và sự đối đầu giữa nước Nga với các đồng minh của Ukraina.
Để hiểu thêm tầm quan trọng của các kỳ Thế Vận Hội mà các ban tiếng Pháp và các ngôn ngữ của RFI đề cập đến mỗi tháng một lần trên các trang chủ của mình, chúng tôi đã mời chuyên gia Thierry Terret, nhà nghiên cứu sử học thể thao và đặc biệt về phong trào Olympic, phân tích về những thách thức địa chính trị của thể thao nói chung và Thế Vận Hội nói riêng:
Thế Vận Hội : Công cụ ngoại giao ?
Thierry Terret : Các thách thức của thể thao vượt ra ngoài sân đấu của vận động viên và các đội với nhau. Đó có thể là những thách thức về kinh tế, về truyền thông, văn hóa xã hội, dĩ nhiên cả về chính trị. Điều đó diễn ra ở mọi cấp độ, từ khu vực đến thế giới cho dù ta có muốn hay không, cảm thấy khó chịu hay thấy bình thường. Ngay khi có thi đấu giữa hai hai vận động viên hay hai đội tuyển là có sự so sánh với cuộc đối đầu giữa các cộng đồng hay các quốc gia, do vậy thể thao không thể còn giữ được tính trung lập. Thí dụ như Thế Vận Hội và Cúp bóng đá thế giới, những sự kiện diễn ra định kỳ lớn nhất hành tinh. Từ cách nhìn trên, hiển nhiên những sự kiện này là một công cụ ngoại giao mà người ta có thể sử dụng ít hay nhiều hoặc nói rộng hơn, đó là một yếu tố của địa chính trị để mang lại ý nghĩa rất đặc biệt cho một chiến thắng, cho một hạ tầng cơ sở. Đôi khi đó là sự đối đầu, có khi chỉ là một cử chỉ đơn giản, hay thậm chí là sự xuất hiện hay vắng mặt của một vận động viên hoặc một đội tuyển. Đáng chú ý là sự hiện diện chính trị đó thể hiện rõ ở việc tìm kiếm thành tích, đó là sự chuẩn bị về thể chất, đôi khi cả về y học, về khía cạnh cải tiến công nghệ, trong lĩnh vực trang thiết bị chẳng hạn, đó là việc sáng tạo nhằm cải thiện thành tích. Những việc đó cho phép giải thích về việc truyền thông trước, trong và sau các kỳ Thế Vận Hội, người ta vẫn nói đến tuyên truyền và phản tuyên truyền. Quyết tâm được tổ chức một cuộc thi đấu lớn cũng mang tính địa chính trị.
Lịch sử làm nên Thế Vận Hội hay Thế Vận Hội làm nên lịch sử ?
Mối mối quan hệ giữa Thế Vận Hội và địa chính trị theo hai chiều. Một mặt, Thế Vận Hội là một hiện tượng toàn cầu không thể né tránh được những biến động của thế giới chính trị, Y tế, môi trường. Dù Ủy Ban Olympic Quốc tế có nỗ lực để áp đặt tính trung lập, điều không hề tồn tại thực sự, từ khi ra đời phong trào Olympic hiện đại.
Mặt khác Thế Vận Hội được sử dụng để chuyển tải một thông điệp nào đó. Chuyển tải một thông điệp chính trị, đến một khán giả giờ đây gồm hàng tỷ người, đặc biệt là khán giả truyền hình, thu hút sự quan tâm của tất cả các lãnh đạo chính trị. Ở khía cạnh này, lịch sử của các cuộc trình diễn thể thao nói lên nhiều về hiện trạng thế giới, vào một thời điểm nhất định hay một dịp nào đó.
Ngoài ra các sự kiện đó có thể tác động lên bản thân lịch sử, chẳng hạn như lịch sử quan hệ quốc tế với việc cùng cố xu hướng hay thúc đẩy ngoại giao. Chúng ta nhớ đến chính sách ngoại giao bóng bàn từng dẫn đến nối lại quan hệ giữa hai nước. Cuối cùng cũng nên nhớ rằng các cơ quan của Olympic cũng có được sự tự chủ tương đối.
Paris 2024 : Kỳ Thế Vận Hội sẽ ghi dấu ấn lịch sử ?
Chắc chắn là không. Thế Vận Hội mùa hè và Thế Vận Hội dành cho người khuyết tật Paris 2024 cũng sẽ không là ngoại lệ. Một lần nữa, chính trị và chính trị sẽ lại được đặt ra. Tất nhiên người ta nghĩ ngay đến các hậu quả của cuộc chiến tranh tại Ukraina. Tất cả chúng ta đều hy vọng cuộc chiến sẽ kết thúc. Tại Thế Vận Hội mùa hè Tokyo đã có đề xuất giải pháp về đoàn vận động viên Nga mang cờ Olympic. Liệu như thế sẽ là đủ ? Liệu có thể nghĩ rằng các vận động viên Nga và Ukraina bình thản đối mặt với nhau trên đường đua ở sân Stade de France ? Khó đấy.
Tình hình ở Trung Đông, căng thẳng giữa Israel và và các vùng lãnh thổ của người Palestin, vấn đề Đài Loan, hai miền Triều Tiên, rồi Kosovo, được CIO công nhận nhưng Liên Hiệp Quốc thì không, vấn đề chế độ Taliban và vị trí cho các nữ vận động viên. Hiện trạng thế giới sẽ buộc một lần nữa cần có thích nghi, điều chỉnh và chắc chắn cần phải có trọng tài. Có người thì cần đến CIO, người khác thì cần Ủy ban tổ chức Paris 2024, có thể có một số cần đến chính phủ Pháp. Tới đây chúng ta sẽ biết điều đó. Khẳng định tính chất phi chính trị trên thực tế bản thân nó đã là một hành động chính trị. Điều này đã được các nhà xã hội học chứng minh.
Trong một xã hội kết nối cực kỳ cao, giao tiếp thông tin hiện diện khắp nơi. Vận động viên dù muốn hay không, đôi khi họ cũng muốn và họ khai thác nó. Vận động viên thể thao trở thành sứ giả chính trị và Thế Vận Hội là một sân khấu thế giới, ở đó các cuộc thi đấu được thể hiện nhiều điều hơn một cuộc so tài đơn thuần giữa các vận động viên.
