Myanmar, miền đất phủ đầy vàng

Vivien CummingBBC

Tại Myanmar, vàng hiện diện ở khắp nơi, từ đền chùa, tượng Phật, thuốc dân gian tới kem dưỡng da, thậm chí còn được bỏ vào đồ ăn, thức uống.

Miền đất vàng

Tại các nước láng giềng xung quanh, Myanmar được biết đến là ‘miền đất vàng’. Khi bay tới các thành phố như Mandalay và Yangon, bạn sẽ thật dễ nhận ra lý do tại sao.

Từ trên cao nhìn xuống, bạn có thể thấy những bảo tháp, chùa chiền lấp lánh ánh vàng nằm rải rác trên khắp các vùng nông thôn và giữa những con phố bận rộn nơi thành phố.

Khi tới nơi, bạn không thể đi đâu được quá xa mà không bắt gặp một ngôi chùa có dát vàng. Những ngôi chùa lớn nằm trên những triền đồi ở trung tâm phố thị, còn những chùa nhỏ nhất thì ẩn mình dưới tán cây già bên ngoài các ngôi nhà có cư dân sinh sống.

Có hàng ngàn ngôi chùa trên cả nước, mà hầu hết chùa nào cũng được tô điểm bằng vàng.

Những ngôi chùa Bagan

Sông Irrawaddy chạy qua vùng trung tâm của miền đất vàng. Bờ sông là nơi tập trung những gì tinh túy nhất của Myanmar (còn được gọi là Miến Điện), với những ngôi chùa lớn trên đồi, đám mây mùa mưa trôi bên trên núi rừng rậm rạp, và vùng đồng bằng ngập lũ nơi các căn nhà được dựng trên cọc chênh vênh trên mặt nước.

Theo Diễn đàn Kinh doanh Mandalay, có hơn 700 ngôi chùa vàng nằm trên các ngọn đồi ở quanh Mandalay mà ta có thể từ sông nhìn vào. Quanh thành phố Bagan, xuôi xa xuống theo dòng sông còn có 2.200 ngôi đền chùa nữa nằm rải rác đến tận chân trời.

Thời kỳ đỉnh cao, từ Thế kỷ 11 đến Thế kỷ 13, Vương quốc Pagan (nay được biết đến với tên Bagan) là nơi có hơn 10 ngàn ngôi đền. Đó là thời kỳ Phật giáo phát triển mạnh mẽ tại Myanmar, tuy tôn giáo này có nguồn gốc từ hơn 2000 năm trước đó.

Vàng thiêng

Tại Myanmar, vàng là thứ thiêng liêng. Gần 90% dân chúng theo đạo Phật, theo Dự án Tìm hiểu Văn hóa Tôn giáo thuộc Trường Divinity Harvard, và vàng có ý nghĩa quan trọng đối với họ, bởi nó được cho là đại diện cho mặt trời, gắn với những điều tốt đẹp về chất, như kiến thức và khai sáng.

Người dân Myanmar lễ Phật bằng cách trang trí các ngôi đền, chùa trên khắp cả nước bằng vàng.

“Vàng là thứ rất quý báu ở Myanmar, bởi chúng tôi có thể tìm thấy chúng ở rất nhiều dòng sông,” Sithu Htun, một hướng dẫn viên địa phương từ Yangon, người đã đi khắp đó đây trên cả nước, nói. “Nó là một phần của đất nước chúng tôi – rất dễ tìm thấy – và đó là lý do tại sao chúng tôi dâng cúng vàng lên Đức Phật.”

Nhưng vàng không chỉ được dùng trong các đền chùa; sự gắn bó với vàng ở nước này sâu sắc tới mức vàng cũng có thể được tìm thấy ở nhiều thứ khác, từ thuốc dân tộc truyền thống cho tới kem dưỡng da mặt, và thậm chí có lúc người ta còn rắc vàng vào đồ ăn, thức uống.

Trong những dịp đặc biệt, vàng lá có thể được bỏ vào cơm, vào đậu, và người ta cũng bỏ vàng lá vào các loại đồ uống có cồn địa phương rồi lắc lên để uống. Vàng là một phần trong cuộc sống của vùng đất, con người nơi đây.

“Chúng tôi dùng chuối và vàng lá để đắp mặt nạ dưỡng da. Rất tốt cho da; sau khoảng 3 đến 5 phút thì vàng biến mất. Tôi nghĩ là vàng đã ngấm vào da, đem đến cho chúng tôi nụ cười,” Htun nói.

Đãi vàng

Nguồn cung cấp vàng chủ yếu là từ các mỏ vàng ở gần Mandalay và vàng cốm từ đáy các dòng sông ở Irrawaddy và Chindwin, nơi dân địa phương vẫn đãi vàng theo cách thủ công dẫu cho công nghệ mới khiến tiến trình này được cải tiến, làm nhanh chóng hơn nhiều.

Thủy ngân được dùng để tách vàng ra khỏi cát lấy lên từ đáy sông, nhưng thủy ngân làm ô nhiễm, khiến ảnh hưởng tới sản lượng cá trên sông, và tới sức khỏe của những người đãi vàng.

Ngoài ra, Thời báo Myanmar tường thuật rằng việc đãi vàng bất hợp pháp đã gây ra một số những tổn hại khác.

Tuy nhiên, theo báo The Independent, hiện đang có một số dự án cộng đồng nhằm nâng cao các hoạt động này, hướng tới bảo vệ môi trường và con người.

Những người làm quỳ vàng ở Mandalay

Ở miền trung Mandalay, có một khu vực được gọi là ‘khu làm quỳ vàng’, nơi những người đàn ông cả ngày chỉ quai đập vàng thành những tấm lá mỏng tang, được gọi là quỳ vàng, trong nhiệt độ nóng bức trên 30 độ C của mùa hè với độ ẩm không khí lên tới 70%.

Họ dùng búa nặng 7lb (khoảng 3,2kg) đập mỏng các lớp vàng được đặt giữa các lớp giấy tre đặt trên phiến đá lớn.

Vàng lá sau đó được cắt thành những miếng nhỏ và tiếp tục được đập mỏng thêm ra – tổng cộng qua ba lần, mà lần cuối cùng được những người đàn ông lực lưỡng đập liên tục trong suốt 5 tiếng đồng hồ.

“Hầu hết các hiệu bán vàng lá là doanh nghiệp gia đình; đàn ông thì đập vàng cho mỏng thành quỳ vàng, còn phụ nữ thì cắt thành những tấm vuông để bán,” Htun giải thích.

Những lá quỳ vàng

Sau khi được cắt thành từng miếng vuông, quỳ vàng được xếp giữa các lớp màng giấy tre, đem bán làm đồ cúng Phật. Phụ nữ cũng lấy quỳ vàng dán lên các bức tượng Phật, tượng thú như voi, được chạm trổ từ gỗ đã được phết lớp sơn dầu màu đen.

Vàng không chỉ được dán lên các đền chùa hay các bức tượng gỗ. “Đôi khi chúng tôi dán quỳ vàng lên chuối và dừa, rồi làm lễ cúng các linh hồn,” Htun nói.

Người ta thậm chí còn dán quỳ vàng lên chính thân thể mình bằng cách bôi một lớp nhựa cây được gọi là thanakha lên mặt làm lớp kem chống nắng – mà có khi họ còn dán theo mẫu nào đó để làm hình trang trí luôn – rồi sau đó dán lớp vàng lá lên để làn da trông sáng rỡ.

Vàng là tiền

Trước kia và cho đến tận ngày nay, vàng được dùng như một dạng tiền tại Myanmar. Tình trạng chính trị và kinh tế luôn bất ổn, mà hiện thời đang có cuộc khủng hoảng Rohingya, thì vàng giữ được giá chứ không như đồng nội tệ, kyat.

Theo người dân địa phương, nhiều người Miến không mở tài khoản tiết kiệm tại ngân hàng mà họ đi mua vàng, để đem cung tiến cầu xin kiếp sau được giàu có thịnh vượng, hoặc để giữ của dưới dạng đồ trang sức, hoặc thậm chí ở dạng những khối vàng nhỏ, để dành như khoản bảo hiểm cho cuộc sống hiện tại.

Cửa hàng vàng có ở mọi góc phố, kể cả tại những thị trấn nhỏ nhất, và bạn có thể mua vàng tại đó.

“Kể từ giành được độc lập, hồi 1948 tới nay, đất nước và nền kinh tế không được ổn định,” Htun giải thích trong lúc đi qua một cửa hàng vàng ở Mandalay. “Đó là lý do khiến mọi người muốn giữ vàng; an toàn hơn cho tương lai, nó giống như một dạng bảo hiểm vậy.”

Hào phóng

Sau hàng thập niên bị cô lập dưới chế độ quân nhân, Myanmar gần đây mới nổi lên thành một điểm đến cho du khách nước ngoài.

Hơi thở Phật giáo dường như có ở mọi khía cạnh của đời sống thường nhật Myanmar.

Vào đầu giờ sáng, các vị sư và các ni cô lang thang trên đường phố, tại các khu chợ để khất thực.

Cho tặng chiếm vị trí to lớn trong nền văn hóa Myanmar, được thể hiện rõ rệt trong cách thức người dân địa phương chào đón du khách một cách hào phóng và chu toàn, mời uống trà, ăn bánh quy, hoặc thậm chí mời những bữa ăn thịnh soạn với tất cả các loại đồ ăn gia chủ có.

“Người dân rất dễ thương, rất thân thiện – họ luôn mỉm cười,” Htun nói. “Họ chỉ muốn giúp đỡ; họ không cần gì từ bạn hết.”

Cúng vàng

Vào lúc 4 giờ sáng, Mahamuni Paya ở Mandalay, một trong những ngôi đền thiêng nhất và được người theo Phật giáo coi là một trong những thánh địa thiêng liêng nhất trong cả nước, đã chật kín người. Các vị sư làm lễ trong lúc rửa mặt cho một bức tượng Phật vàng lớn.

Mọi người mua vàng lá, với giá 2.000 kyat (khoảng 1 bảng Anh) được năm miếng, mỗi miếng rộng chừng 1 inch vuông (khoảng 6,45cm vuông) – tại các quầy hàng trong đền và xếp hàng chờ đến lượt dán chúng lên bức tượng Phật to lớn, chút lễ mọn thành kính dâng lên.

“Chúng tôi luôn muốn cúng thêm nhiều nữa tới Đức Phật – chúng tôi xây thêm nhiều các đền chùa để chúng tôi có thể phủ kín những đền chùa đó bằng vàng của đất nước,” Htun nói.

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Travel.