- Steve Swann
- BBC News
16 tháng 8 2023
Mới đây, các ông trùm người Việt của một đường dây buôn bán động vật hoang dã quốc tế đã bị kết án sau một cuộc điều tra kéo dài bốn năm ở Nigeria.
Họ nhận tội buôn lậu vẩy tê tê châu Phi, loài có nguy cơ tuyệt chủng.
Đường dây “trên đỉnh kim tự tháp” này đã buôn lậu tới một nửa lượng vẩy tê tê trên thế giới.
Đây là câu chuyện chúng đã bị mắc bẫy các điều tra viên ngầm đóng giả làm người mua, do một tổ chức thiện nguyện châu Âu nhỏ hỗ trợ, ra sao.
Câu chuyện ở quán cà phê
Một phụ nữ Việt Nam trẻ tham gia một điệp vụ ngầm đầy nguy hiểm.
Cô ngồi tại bàn ở một quán cà phê tại Việt Nam. Ngồi đối diện cô là một trong những kẻ buôn bán động vật hoang dã hàng đầu ở nước này.
Vân – không phải tên thật – đang đóng giả làm một người mua cho một trùm tội phạm Trung Quốc. Là mặt hàng bất hợp pháp ở nhiều nơi trên thế giới, tê tê bị giết và ăn thịt ở châu Phi, còn vẩy thì được dùng làm thuốc ở châu Á.
Bên ngoài, một đội điều tra đang theo dõi sát sao đề phòng trường hợp cô bị lộ tẩy.
“Tôi rất run trong khoảng 20 giây nhưng sau đó, tôi nghĩ ‘Mình sẽ làm được,’ “cô nói.
Mối quen của Vân đang tìm cách bán cho cô vẩy tê tê, loài mà Quỹ Động vật Hoang dã WWF nói là một trong những loài động vật bị buôn lậu nhiều nhất thế giới.
Các nhà nghiên cứu ước tính kể từ 2010, gần một triệu con tê tê đã bị giết để cung cấp vẩy cho các đường dây buôn lậu động vật hoang dã.
Cả tám loài tê tê – bốn loài châu Phi và bốn loài châu Á – được coi là bị đe dọa, với ba loài bị coi là bị đe dọa nghiêm trọng.
Vân làm việc cho Ủy ban Công lý bảo vệ Động vật Hoang dã, một tổ chức được thành lập năm 2015 để triệt phá các đường dây kiếm tiền từ buôn lậu động vật hoang dã.
Điều tra trưởng là Steve Carmody, một cựu cảnh sát người Úc dầy dặn kinh nghiệm triệt phá các băng đảng ma túy.
‘Sống cuộc đời mơ ước’
“Đam mê của tôi là bắt bọn tội phạm,” ông nói tại văn phòng bí mật của tổ chức này ở Hà Lan.
Năm 2018, Carmody đọc tin về một vụ thu giữ các bộ phận cơ thể động vật bị buôn lậu với số lượng rất lớn trong các container tàu thủy trên đường đi từ Tây Phi tới châu Á.
Ông bắt đầu thu thập thông tin tình báo về những người mua động vật hoang dã châu Á, trong một cuộc điều tra mang tên Điệp vụ Hydra.
Khi đại dịch Covid-19 bắt đầu hồi 2020, một cơ hội hiếm và bất ngờ đến với ông.
Các trùm buôn động vật hoang dã lớn thường giấu mặt, ông cho biết: “Bạn có thể thấy vợ họ khoe khoang của cải, nhưng những trùm buôn lậu mà chúng tôi điều tra không xuất hiện trên mạng xã hội.”
Nhưng đại dịch Covid khiến việc buôn bán trì trệ, và vì muốn bán hàng, bọn buôn lậu lên đến Facebook để tìm người mua.
“Chúng tôi bắt đầu sử dụng những người điều tra ngầm để nói chuyện với chúng,” Carmody kể. Một trong số họ là Vân, người mà ông kể là “một người hoàn hảo để tiến hành cuộc điều tra này”.
Cô nói năng nhỏ nhẹ và có lòng quyết tâm sắt đá. Làm phụ nữ trong ngành này là chuyện hiếm, nhưng Vân nói đây là lợi thế vì bọn buôn lậu dễ mất cảnh giác hơn: “Bọn họ không hay nghi ngờ như khi một người đàn ông tiếp cận họ”.
Trong vài tháng, cô lấy được lòng tin của Morybinet Berete, từ Guinea ở Tây Phi nhưng sống ở Nigeria, trung tâm buôn bán vẩy tê tê bất hợp pháp.
Berete đang “sống cuộc đời như mơ”, Carmoday kể, “lái xe xịn, có nhà đẹp.” Nhóm điều tra đặt tên cho gã là Genie để tiện theo dõi, vì có người trong nhóm thích phim Aladdin của Disney.
Mặc dù gặp nhiều khó khăn thực hiện điều tra trong đại dịch, Carmody nói công việc của dễ dàng hơn vì những kẻ điều hành đường dây như Berete thường là doanh nhân chuyển thành tội phạm: “Họ không có kỹ năng mà bạn thường thấy ở những kẻ cung cấp ma túy đường phố”.
https://www.bbc.com/ws/av-embeds/cps/vietnamese/vietnam-66520023/p0g4d211/viChụp lại video,
Morybinet Berete, biệt danh là Genie, trong một cuộc gọi video với các điều tra viên ngầm
Vân bắt đầu lập tài khoản giả online, lấy được lòng tin của Berete trên Whatsapp. Trong một cuộc gọi video, cô thấy gã đi vào sân một khu nhà. Gã chĩa camera điện thoại vào một đống chừng hơn chục chiếc bao tải. Một bao tải mở phía trên. Trong đó đầy vẩy tê tê mà gã muốn bán cho Vân.
Trong sân còn nhiều bao tải nữa, mỗi bao chứa hàng hàng chiếc vẩy được cạo từ xác tê tê.
‘Động vật chẳng có nghĩa gì với chúng’
Trong khi hoạt động ngầm, Vân phải giấu cảm xúc thật của mình, nhưng hai năm sau, cô vẫn còn sốc.
“Một trăm ngàn con tê tê bị giết cho đống vẩy đó,” cô kể, “Tôi rất buồn trong lòng vì tôi yêu động vật. Động vật hoang dã là đam mê của tôi.”
Morybinet Berete nghĩ sao về các con vật đáng yêu lặng lẽ mà gã và đồng bọn lấy vẩy để buôn lậu?
“Gã chỉ làm ăn thôi. Động vật chẳng có ý nghĩa gì với hắn,” Vân nói.
Nhưng video trên Whatsapp này là sai lầm lớn của Bereta. Các điều tra viên dùng chi tiết trong video để xác định địa chỉ của gã.
“Như là Pablo Escobar cho bạn biết nơi hắn sống ở Colombia, và cho bạn xem đống cocain trong tầng hầm nhà hắn,” Carmody nói.
Tham nhũng là yếu tố thúc đẩy lớn trong buôn bán động vật hoang dã. Carmody nói điều khó nhất trong bất kỳ cuộc điều tra quốc tế nào là việc tìm ra “một nhóm nhỏ các nhân viên thực thị pháp luật mà tiền không thể mua được. Và khi bạn tìm được họ, nó như bạn tìm được vàng”.
Ở Nigeria, đó là Cơ quan Hải quan Nigeria (NCS).
Tháng 7/2021, Carmody báo cho các quan chức NCS, những người bố ráp sân của Beree ở Nigeria và tịch thu 7000 kilo vẩy tê tê, cùng một lượng nhỏ hơn móng các loại và sừng voi. Họ bắt giữ ba người đàn ông, tuy nhiên Morybinet Berete không có nhà.
Nhưng tìm hiểu thông tin từ điện thoại của các nghi phạm dẫn đến một bước đột phá mới – danh tính của những người mua châu Á.
Big Mac và Fries (Khoai tây chiên)
Phát hiện mới chuyển hướng điều tra từ Nigeria trở về Việt Nam, nơi một điệp vụ điều tra được lập ra tháng 3 năm ngoái để theo chân những kẻ mua hàng.
Chúng được đặt biệt danh riêng. Kẻ điều hành số hai được đặt tên là Benz, vì hắn lái một chiếc Mercedes.
Gã trùm đường dây Phan Chi được đặt tên là Big Mac vì một người trong nhóm theo dõi đang đói khi họ nghĩ tên cho hắn.
Carmody cười và nói: “Điều đáng xấu hổ hơn, đồng bọn của hắn được đặt tên là Fries (Khoai tây chiên)”.
Đóng giả là người làm thuê cho một người mua Trung Quốc, Vân tranh thủ lấy lòng tin của họ và giúp tìm hiểu đường dây hoạt động ra sao.
Big Mac mua vẩy tê tê từ Berete, kẻ lúc này đang trốn chạy ở Tây Phi. Vẩy tê tê được đưa ra khỏi Nigeria – chủ yếu trên thuyền – và bán cho khách hàng ở Trung Quốc. Ở Trung Quốc, chúng được rao bán là vẩy tê tê châu Á, loại được dùng trong các loại thuốc Bắc. Các chuyến hàng thường được trả bằng tiền crypto có đảm bảo bằng đồng đô la Mỹ.
Một điều tra viên bí mật khác cài bẫy để những kẻ buôn bán trái phép vô tình cho bằng chứng. Trong một video Whatsapp, điều tra viên hỏi họ muốn mua gì. “Ở Nigeria, chỉ mua tê tê thôi,” Big Mac đáp.
Benz nói gã cần 20 tấn vẩy tê tê chuyển đến Việt Nam, và phàn nàn rằng cảnh sát đã tịch thu hàng nhập từ hè năm trước. Với nhiều bằng chứng thu thập được, các điều tra viên tiến gần hơn.
Tháng 5/2022, nhóm buôn lậu người Việt trở lại châu Phi để mua thêm các sản phẩm động vật hoang dã. Từ Mozambique, Benz gửi video sừng tê giác hắn đã giấu trong vali để tuồn ra nước ngoài trên một chuyến bay.
Vài ngày sau, cả nhóm tới Lagos, Nigeria, và Big Mac khoe trong một video rằng gã có thể “gửi cả một container từ đây”.
Điều mà gã không biết là các nhóm theo dõi đã theo chân hắn từ khi hắn đặt chân tới Nigeria. Hải quan Nigeria lập tức ra tay.
Big Mac bị bắt ngay trong phòng khách sạn với hai điện thoại, cho các điều tra viên kho bằng chứng quý giá.
“Đây là kẻ đã làm sổ sách cho từng chuyến hàng: lỗ, lãi, trả tiền cho ai, cho mục đích gì, hàng đi đâu,” Carmody kể.
“Cứ như bạn đọc sổ sách kế toán của một giao dịch tội phạm. Các bằng chứng là quá rõ ràng, cho thấy mối liên hệ giữa những người này và nhiều chuyến hàng sừng tê giác, ngà voi và tê tê. Big Mac là một mối lớn. Gã ta [cho bằng chứng] khổng lồ.”
‘Trên đỉnh kim tự tháp’
Phan Chi (Big Mac), Phan Quan (Benz) và Duong Thang (Fries – Khoai tây chiên) bị truy tố với tội buôn lậu và buôn bán vẩy tê tê và ngà voi.
Không có mấy cơ hội được xóa án, chúng nhận tội vào buổi tối trước phiên xét xử hồi đầu tháng này. Mory, em trai của Morybinet Berete, cũng nhận tội. Các phiên xử tiếp theo sẽ còn tiếp tục.
Bốn người đàn ông đều nhận án sáu năm tù cho mỗi người. Họ được giảm thời gian sau song sắt nhờ đồng ý nộp phạt.
Với điều tra viên trưởng Steve Carmody, bản án mang tính đột phá. Ông cho biết cho tới giờ ở châu Phi, các vụ án vẫn tập trung vào kết án nặng cho những kẻ săn bắt trộm. Việc nhắm vào các trùm đường dây buôn lậu là hiếm: “Tôi không thể đánh giá thấp giá trị của vụ xét xử này. Những kẻ này nằm trên đỉnh của kim tự tháp.”
Còn Morybinet Berete, với biệt danh Genie, thì sao? Gã đã đi trốn từ tháng 7/2021 và phải đối mặt với lệnh triệu tập bắt giữ của tòa án.
“Tôi thích đi câu,” Carmody nói. Ông chỉ vào chiếc điện thoại trên bàn: “Tôi thường gửi ra vài tin nhắn từ các phone khác nhau để xem ai cắn câu. Genie cắn câu liên tục.”
Chẳng mấy chốc, Carmody, Vân và nhóm của họ hy vọng sẽ kéo gã lên.
Alex Dakevych đưa tin bổ sung
